Wɔakyerɛw nsɛm yi wɔ Akuapem kasa mu

Abusua (a efi Latin: Familia) yɛ nnipa kuw bi a ɛfa adwene a ɛfa adwene ho (ɛnam awo a wogye tom so) anaasɛ Affinity (ɛnam aware anaa abusuabɔ foforo so). Abusua no atirimpɔw ne sɛ ɛbɛma emufo ne ɔmanfo yiyedi akɔ so. Sɛnea ɛbɛyɛ yiye no, mmusua de nkɔmhyɛ, nhyehyɛe, ne ahobammɔ ma bere a asɔremma no nyin na wosua sɛ wɔde wɔn ho bɛhyɛ ɔmanfo mu no.[1] Abakɔsɛm mu no, nnipa aman dodow no ara de abusua di dwuma sɛ beae titiriw a wɔde wɔn ho bata ho, wɔhwɛ wɔn, na wɔde wɔn ho hyɛ asetra mu .

Nnnipa ho animdefo kyekyɛ abusua ahyehyɛde dodow no ara mu sɛ matrifocal (ɛna ne ne mma), patrifocal (agya ne ne mma), conjugal (ɔyere, ne kunu, ne mma, a wɔsan frɛ no nuklea abusua), avuncular (ɔbarima, ne nuabea, . ne ne mma), anaasɛ wɔatrɛw mu (wɔ awofo ne mmofra akyi no, ebetumi ayɛ nananom, maame nuabeanom, ne papa nua mma, anaa wɔn nuabeanom).

Abusua anato ho adesua no botae ne sɛ ɛbɛhwehwɛ abusua abusua ahorow mu denam abakɔsɛm so. Abusua nso yɛ sikasɛm mu ade titiriw a wosua ho ade wɔ abusua sikasɛm mu. Wobetumi de asɛmfua "mmusua" adi dwuma wɔ kasakoa kwan so de ayɛ akuw a ɛka nnipa nyinaa ho kɛse te sɛ mpɔtam, ɔman, ne wiase nyinaa akuraa.

Asetenam sesa

Aabusua no dwumadi atitiriw no mu biako ne sɛ ɛbɛma wɔanya nhyehyɛe bi a ɛbɛma wɔatumi ayɛ nnipa na wɔawo wɔn wɔ abɔde mu ne asetra mu. Eyi betumi aba denam honam fam nneɛma (te sɛ aduan) a wɔbɛkyɛ so; ɔhwɛ ne ntetee a wɔde ma ne nea wogye (abusuabɔ a wɔtete no); hokwan ne asɛyɛde ahorow a ɛwɔ mmara mu; ne abrabɔ pa ne nkate mu abusuabɔ.[5][6] Enti, osuahu a obi nya wɔ n’abusua ho no sesa bere a bere kɔ so no. Sɛ yɛhwɛ mmofra adwene a, abusua no yɛ "abusua a ɛkyerɛ kwan": abusua no som sɛ ɛbɛhwehwɛ mmofra wɔ asetra mu na edi dwuma titiriw wɔ wɔn amammerɛ ne wɔn asetra mu. Sɛ yɛhwɛ ɔwofo (ɔwofo) no a, abusua no yɛ "abusua a wɔwo wɔn", a ne botae ne sɛ ɛbɛwo mmofra, ayɛ wɔn amammerɛ na wɔne wɔn abɔ fekuw.[8] Nanso, ɛnyɛ mma a wɔbɛwo nkutoo ne abusua no adwuma; wɔ aman a nna mu kyɛfa wɔ adwuma mu, aware, ne abusuabɔ a efi mu ba a ɛda nnipa baanu ntam no, ɛho hia sɛ wɔhyehyɛ ofie a sikasɛm mu mfaso wɔ so.[9][10][11]

C. C. Harris ka sɛ atɔe fam adwene a ɛfa abusua ho no yɛ nea emu nna hɔ na ɛne ofie no yɛ basaa, sɛnea ɛda adi wɔ nsɛm ahorow a wɔde asɛmfua no di dwuma wom no mu no.[12] Olivia Harris ka sɛ saa adwene a ɛyɛ basaa yi nyɛ akwanhyia, na mmom ɛkyerɛ abusua adwene a ɛwɔ kapitalist, atɔe fam aman a wɔhyɛ asetra mu mmara a ɛka sɛ ɛsɛ sɛ nuklea abusua mufo bom tra, na ɛnsɛ sɛ wɔn a wɔnyɛ abusuafo saa no bom tra; ɛmfa ho adwene ne mmara mu nhyɛso ahorow no, mmusua ɔha biara mu nkyem kɛse nhyia nuklea abusua su a eye no.[13]

Kɛseɛ sesa

mmea awo dodow nyinaa gu ahorow wɔ ɔman biara mu, efi mmofra 6.76 a wɔwoo wɔn/ɔbea wɔ Niger kosi 0.81 a ɛba fam wɔ Singapore (ɛde besi afe 2015).[14] Awo dodow no ara sua wɔ Europa Apuei Fam ne Europa Kesee Fam aman dodow no ara mu, na ɛkɔ soro wɔ Afrika aman dodow no ara a ɛwɔ Sahara anafo fam no mu.[14]

Wɔ amammerɛ ahorow bi mu no, abusua kɛse a ɛna no pɛ no nya mmofra no de so nkɛntɛnso kosi mpanyin afe so.[15] Ɔwofo mma dodow ne mma dodow a awiei koraa no wɔn mma bɛwo no wɔ abusuabɔ kɛse.[16] ]

Korɔ sesa

Ɛwom sɛ atɔe famfo amammerɛ mu nnipa ho animdefo ne asetra ho animdefo a wodii kan buu abusua ne abusuafo sɛ abusuabɔ a ɛnam "mogya" so (a egyina nsusuwii ahorow a abu so wɔ wɔn ankasa amammerɛ mu so) wɔ abusuabɔ wɔ amansan nyinaa mu de, nanso nhwehwɛmu a wɔyɛe akyiri yi[5] ada no adi sɛ aman pii te abusua ase mmom denam adwene a ɛne sɛ wɔbɛtra abom so, aduan a wɔkyɛ (e.g. nufusu abusuafo) ne ɔhwɛ ne ntetee a wɔkyɛ. Asetra ho animdefo wɔ anigye titiriw wɔ abusua ahorow no dwumadi ne ne gyinabea wɔ aman a wɔakyekyɛ mu (titiriw kapitalist) mu.[17]

Sɛnea nhomanimfo Max Weber, Alan Macfarlane, Steven Ozment, Jack Goody ne Peter Laslett adwuma kyerɛ no, nsakrae kɛse a ɛde nnɛyi aware baa Atɔe Fam demokrase aman mu no “nyamesom-amammerɛ gyinapɛn nhyehyɛe a Yudasom mu nneɛma bi, tete Kristosom, de mae no na ɛmaa ɛyɛɛ den.” , Roma Katolekfo mmara ne Protestantfo Ɔsesɛw".[18]

Asetena mu nsɛm, abakɔsɛm ne nnipa ho nhwehwɛmu pii de ne ho ma sɛ wɔbɛte saa nsakrae yi ase, ne nsakrae a ɛba abusua no mu a ɛba bere kɔ so no. Levitan ka sɛ:

Mmere asesa; ɛyɛ nea wogye tom kɛse na ɛhyɛ nkuran sɛ ɛnanom yɛ adwuma na agyanom nso de bere pii ne mmofra no bɛtra fie. Ɔkwan a wɔfa so kari pɛ wɔ dwumadi ahorow mu wɔ awofo no ntam no bɛboa mmofra ma wɔanyin na wɔasua asetra mu asuade ahorow a ɛsom bo. Nkitahodi ne pɛyɛ ho hia kɛse wɔ mmusua mu, sɛnea ɛbɛyɛ a wɔbɛkwati dwumadi mu nhyɛso.[19]

Abusua a awo ntoatoaso pii wom

Abakɔsɛm mu no, abusua su a na abu so sen biara ne nea nananom, awofo, ne mmofra bom tra mu sɛ kuw biako. Sɛ nhwɛso no, ofie no betumi ayɛ afuw bi wuranom, wɔn mma a wɔanyinyin no mu biako (anaa nea ɛboro saa), abofra a wanyin no hokafo, ne abofra a wanyin no ankasa mma (wuranom no mmanana). Wɔmfa abusua kɛse no mufo nka abusua kuw yi ho. Ɛtɔ da bi a, wɔde awo ntoatoaso mmusua a "wɔahuruw" te sɛ nananom a wɔne wɔn mmanana te ka ho.[20]

Wɔ U.S. no, nhyehyɛe yi so tew wɔ Wiase Ko II akyi, na ɛkɔɔ baabi a ɛba fam wɔ 1980 mu, bere a na nnipa baawɔtwe biara mu biako te abusua a awo ntoatoaso pii wom mu wɔ U.S. no.[20] Nnipa dodow no akɔ soro fi saa bere no, nnipa baanum biara mu biako wɔ U.S. te abusua a awo ntoatoaso pii wom mu de besi afe 2016.[21] Nnipa dodow mu nsakrae ne sikasɛm mu nsakrae a ɛbata Boomerang Awo Ntoatoaso no ho no fa bi na ɛma nkurɔfo ani gye ho kɛse.[20]

Awoɔ ntoatoasoɔ ahodoɔ afie ntaa mma wɔ Canada, baabi a na nnipa bɛyɛ 6% a wɔte Canada no te awoɔ ntoatoasoɔ ahodoɔ mmusua mu kɔsi afe 2016, nanso na awoɔ ntoatoasoɔ ahodoɔ afie dodoɔ no rekɔ soro ntɛmntɛm, a ɛnam Aboriginefoɔ mmusua dodoɔ a ɛrekɔ soro, atubrafoɔ mmusua, ne adan a ɛdɔɔso nti ɛka a wɔbɔ wɔ mmeae bi.[22]

Aware (nuklea) abusua

Wɔtaa de asɛmfua "nuklea abusua" di dwuma de kyerɛ aware mmusua. Abusua "aware" mu no, ahokafo ne mmofra a wɔnwaree a wonnyaa mfe nkutoo na ɛka ho.[23][failed verification] Asetra ho animdefo binom[a?] kyerɛ nsonsonoe a ɛda awarefo mmusua ntam (a ɛde ne ho kakra fi awofo no abusuafo ne mmusua afoforo nyinaa mu ) ne nuklea mmusua (a wɔne wɔn abusuafo kura abusuabɔ a emu yɛ den kakra).[24][25]

Abusua nhyehyɛe afoforo – a (sɛ nhwɛso no) awofo a wɔadi afra, awofo a wonni ahokafo, ne ofie ayɔnkofa – afi ase rekasa atia nuklea abusua no su a ɛyɛ daa no.[26][27][28]

Ɔwofo biako abusua

Abusua a ɔwofo biako na wɔwom no yɛ ɔwofo biako ne wɔn mma, baabi a ɔwofo no yɛ okunafo, wagyae aware (na ɔnsan nware bio), anaasɛ ɔwaree da. Ebia ɔwofo no nkutoo na ɔwɔ mmofra no sohwɛ, anaasɛ awofo a wɔatetew mu no betumi ayɛ awofo a wɔkyɛ ho nhyehyɛe a mmofra no kyekyɛ wɔn bere mu (ebia ɛyɛ pɛpɛɛpɛ) wɔ ɔwofo biako mmusua ahorow abien ntam anaasɛ ɔwofo biako abusua biako ne abusua biako a wɔadi afra ntam. Sɛ wɔde toto mmofra a wɔhwɛ wɔn nkutoo ho a, mmofra honam fam, adwene ne asetra mu yiyedi betumi atu mpɔn denam awofo a wɔkyɛ wɔn ho nhyehyɛe ne mmofra a wobenya awofo baanu no nyinaa ho kwan kɛse so.[29][30] Ɔwofo biako mmusua dodow akɔ soro[bere bɛn?], na mmofra a wɔwɔ United States nyinaa mu bɛyɛ fa bɛtra ɔwofo biako abusua mu wɔ bere bi ansa na wɔadi mfe 18.[31] Mmusua dodow no ara a ɔwofo biako na wɔwom no ɛna na odi wɔn anim, nanso mmusua a ɔwofo biako na wɔwom a agyanom na wodi wɔn anim no dodow rekɔ soro.[32][33][34]

Matrifocal abusua no

Asɛm titiriw: Matrifocal abusua

"Matrifocal" abusua no yɛ ɛna ne ne mma.[35] Mpɛn pii no, saa mmofra yi ne n’asefo a wɔwoo wɔn, ɛwom sɛ ɛkame ayɛ sɛ mmofra a wɔfa wɔn sɛ wɔn mma no kɔ so wɔ ɔman biara mu de. Saa abusua yi taa ba wɔ baabi a mmea wɔ nneɛma a wɔn ankasa betumi atete wɔn mma, anaasɛ mmarima tumi fa baabiara sen mmea. Sɛ nkyerɛase no, "abusua anaa ofie kuw bi yɛ matrifocal bere a ɛfa ɔbea ne ne mma ho no. Wɔ eyi mu no, saa mmofra yi agya (wɔn) wɔ kuw no asetra mu bere ne bere mu na wogye dibea a ɛto so abien." Mmofra no maame nyɛ mmofra no agyanom no mu biako yere ankasa."[36] Wɔde edin no, matrifocal, too gua wɔ Guiana nanso wɔkyerɛ ase wɔ ɔkwan soronko so wɔ aman afoforo so. Wɔ Nayar mmusua fam no, abusua no wɔ ɔbarima no sɛ "mfinimfini" anaa abusua no ti, anaasɛ ɛyɛ mpena/agya/onua, sen sɛ ɛbɛyɛ ɛna.[35]

Abusua a wɔatrɛw mu

asɛmfua "abusua a wɔatrɛw mu" nso abu so, titiriw wɔ United States. Saa asɛmfua yi wɔ ntease ahorow abien a ɛsono emu biara:

Ɛyɛ adwuma sɛ asɛmfua a ɛne "consanguinal abusua" (consanguine kyerɛ "mogya koro no ara mu").

Wɔ aman a awarefo abusua di so mu no, ɛkyerɛ "abusuafo" (abusuafo a wɔyɛ ahomaso a wɔde wɔn ho hyɛ mu a ɛtrɛw kɔ akyiri sen ofie kuw no) a wɔnyɛ awarefo abusua no mufo.

Saa ahorow yi kyerɛ nhyehyɛe ahorow a ɛyɛ papa anaasɛ ɛyɛ mmara a wohu wɔ aman pɔtee bi mu. Ɔman biara bɛda nsakrae bi adi wɔ mmusua a wɔahyehyɛ ne wɔn adwene ankasa mu.[37]

Abakɔsɛm mu no, na mmusua a wɔatrɛw mu ne abusua kuw titiriw wɔ Katolekfo amammerɛ ne aman mu (te sɛ Europa Kesee Fam ne Latin Amerika),[38] ne Asia, Mfinimfini Apuei ne Apuei Fam Ortodɔks aman mu.

Abusua a wɔpaw

Asɛmfua abusua a wɔpaw, a ɛtɔ mmere bi a wɔsan frɛ no "abusua a wɔapaw" anaa "abusua a wɔahu" no abu so wɔ LGBTfo mu, asraafo a wɔadi ako, ankorankoro a wɔayɛ wɔn ayayade, ne wɔn a wɔne wɔn awofo "awofo" nni nkitaho biara. Ɛkyerɛ nnipa kuw a wɔwɔ ankorankoro bi asetra mu a ɛma abusua dwumadi a ɛtaa ba sɛ mmoa nhyehyɛe no di ho dwuma. Asɛmfua no ma nsonsonoe da "abusua a wofi mu" (abusua a ɛwɔ abɔde mu anaa nea wɔtete nnipa wom) ne wɔn a wɔde nsi fa saa dwuma a eye no ntam.[39]

Abusua a wɔpaw no betumi ayɛ abusua a wofi mu no mufo bi anaa wɔn nyinaa anaasɛ wɔrenka ho. Saa abusua yi nyɛ abusua a edi abusua nhyehyɛe "a ɛyɛ daa" akyi te sɛ agya, ɛna, ne mma a wɔwɔ. Eyi yɛ abusua yɛ nnipa kuw a wɔde wɔn ho to wɔn ho wɔn ho so te sɛ nea abusua a wofi mu bɛyɛ.[40] Saa nsɛmfua yi fi nokwasɛm a ɛyɛ sɛ LGBT ankorankoro pii, sɛ wopue a, wohyia pow anaa aniwu fi mmusua a wɔtetee wɔn wom no hɔ.[41] Ankorankoro a wɔwɔ anammɔn 12 no mu nso de asɛmfua abusua a wɔpaw no di dwuma, a wɔde "abusua" abusuabɔ a emu yɛ den ba denam ahotɔ nhyehyɛe no so.

Sɛ́ abusua nhyehyɛe no, mmusua a wɔpaw wɔn no hyia nsɛm a ɛyɛ soronko. Sɛ mmara kwan so ahobammɔ nni hɔ a, mmusua a wɔpaw no betumi apere bere a aduruyɛ, nhomasua anaa aban ahyehyɛde ahorow ntumi nhu sɛ ɛfata no.[41] Sɛ abusua a wofi mu no apow abusua a wɔapaw wɔn no mufo a, wobetumi anya awerɛhow a wɔde besi ananmu, abufuw, adehwere, anaasɛ dadwen a wɔde bɛbata wɔn abusua foforo no ho.[41]

Abusua a wɔadi afra

Asɛmfua abusua a wɔadi afra anaa mpena abusua no kyerɛ mmusua a awofo a wɔadi afra wom: awofo biako anaa wɔn baanu nyinaa san waree, de kan abusua no mma ba abusua foforo no mu.[42] Afei nso wɔ asetra ho adesua mu, titiriw wɔ asetra mu adwene ho ɔbenfo Michael Lamb nnwuma mu no,[43] atetesɛm abusua no kyerɛ "abusua a ɛwɔ mfinimfini a wɔwɔ agya a odi nkonim ne ɛna a ɔtra fie, a wɔaware wɔn ho wɔn ho na wɔtete wɔn awosu mufo." mmofra," na ɛnyɛ amanne kwan so de ma nea ɛka mmara yi ho. Mprempren U.S. afie dodow no ara nyɛ amanne wɔ saa nkyerɛase yi ase.[44] Wɔn a wɔkasa tia asɛmfua "amammerɛ abusua" no kyerɛ sɛ wɔ amammerɛ dodow no ara mu ne mmere dodow no ara mu no, abusua a wɔatrɛw mu nhwɛso no na abu so kɛse, ɛnyɛ nuklea abusua no,[45] ɛwom sɛ anya atetesɛm a ɛware wɔ England[46] sen de Europa ne Asia mmeae afoforo a ɛde atubrafo pii baa Amerika no. Nuklea abusua no bɛyɛɛ ɔkwan a abu so sen biara wɔ U.S. wɔ 1960 ne 1970 mfe no mu.[47]

Wɔ nkitahodi nhyehyɛe ahorow a ɛwɔ mmusua mu ho no, gyidi ahorow bi wɔ abusua no mu a ɛkyerɛ sɛnea ɛsɛ sɛ emufo di nkitaho na wɔne wɔn di nkitaho. Saa abusua nkitahodi nhyehyɛe ahorow yi fi gyidi ahorow abien a ɛhyɛ ase mu. Baako ne nkɔmmɔbɔ kwankyerɛ (baabi a wobu hia a nkitahodi ho hia no sɛ ɛsom bo) ne abien, kwankyerɛ a ɛne ne ho hyia (baabi a ɛsɛ sɛ mmusua si nsɛdi anaa nsonsonoe a ɛfa suban, gyidi, ne gyinapɛn ahorow ho so dua kodu).[48]

Mmusua a wɔde afrafra yɛ nea emu yɛ den, efi mmusua a wɔyɛ mpena so kosi mmusua a wɔbom tra so (ankorankoro bi a ɔne ahwɛfo a wɔnwaree a wɔne mpena anaa anuanom fa te). Bere a ɛnyɛ soronko koraa wɔ mpena mmusua ho no, mmusua a wɔbom tra no de adwene mu nkɛntɛnso a abu so ba mmerante ne mmabaa so.[49] Anka mmabun binom bɛtaa "nsɛmmɔnedi nneyɛe," na wɔahyia ɔhaw ahorow wɔ sukuu mu fi adesua mu mmɔdenbɔ a ɛso tew so kosi nneyɛe a ɛde ɔhaw ba a ɛkɔ soro so. Ɛne nhwehwɛmu afoforo a wɔyɛe wɔ mpena mmusua akwan horow so a ebinom nyaa abusua mu osuahu, nanso afoforo nni abusuabɔ no hyia. Nkate mu a wɔtwe wɔn ho fi mmusua a wɔyɛ mpena mufo ho no boa ma saa adwenem naayɛ yi ba, na ɛma nhyɛso a ebia mmusua yi de besi hɔ no kɔ anim.[50] Nsakrae a efi abusua dedaw mu kɔ abusua foforo a ɛhyɛ mmusua a wɔadi afra ase no nso bɛyɛ ɔhaw efisɛ ebia dwumadi ahorow a bere bi na wɔyɛ wɔ abusua dedaw no mu no renkɔ so yiye wɔ abusua foforo no mu mma mmabun.

Abusua a wɔware ɔyere biako

Abusua a wɔware ɔyere biako no gyina mmara kwan so anaa asetra mu ɔyere biako a wɔware so. Wɔ saa tebea yi mu no, ankorankoro bi wɔ ɔhokafo biako pɛ (a ɔyɛ aban de) wɔ wɔn nkwa nna mu anaa bere biara mu (i.e. serial monogamy).[52] Eyi kyerɛ sɛ ebia obi rennya mmara kwan so ahokafo ahorow pii bere koro mu, efisɛ eyi taa yɛ nea aware abien ho mmara bara, (adeyɛ a ɛne sɛ obi ne obi bɛware bere a ɔda so ara ware ɔfoforo wɔ mmara kwan so[53]) wɔ tumidi ahorow a hwehwɛ sɛ wɔware ɔyere biako.

Abusuabɔ ho nsɛmfua sesa

Obusuani a odi kan ne obi a ɔkyɛ wo DNA no 50% denam agyapade a wonya tẽẽ so, te sɛ onua a odi mũ, ɔwofo anaa asefo.

Ade foforo wɔ hɔ a wɔde kyerɛ sɛnea abusuabɔ no te, a wɔde awo ntoatoaso a wɔkan kɔ soro kosi nana a odi kan a ɔbom yɛ no so na wɔsan kɔ ankorankoro a wɔde wɔn ani asi so no so, a wɔde di dwuma wɔ abusua anato ne mmara mu atirimpɔw ahorow ho. [60] .

Nsɛmfua a wɔde di dwuma

Wɔ ne nhoma Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family mu no, nnipa ho nimdefo Lewis Henry Morgan (1818–1881) yɛɛ abusua mu nsɛmfua a wɔde di dwuma wɔ wiase nyinaa ho nhwehwɛmu a edi kan. Ɛwom sɛ mprempren wobu n’adwuma no fa kɛse no ara sɛ ɛyɛ bere a atwam de, nanso ɔkae sɛ abusuabɔ ho nsɛmfua da nsonsonoe ahorow a ɛsono emu biara adi. Sɛ nhwɛso no, abusua mu nsɛmfua dodow no ara kyerɛ nsonsonoe a ɛda ɔbarima ne ɔbea ntam (nsonsonoe a ɛda onua ne onuawa ntam) ne awo ntoatoaso ntam (nsonsonoe a ɛda abofra ne ɔwofo ntam). Bio nso, ɔkyerɛe sɛ, abusuabɔ ho nsɛmfua de mogya ne aware na ɛma abusuafo ntam nsonsonoe (ɛwom sɛ nnansa yi nnipa ho animdefo binom aka sɛ aman pii de nsɛmfua a ɛnyɛ "mogya" kyerɛkyerɛ abusuabɔ mu de).

Morgan yɛɛ nsonsonoe a ɛda abusuafo nhyehyɛe ahorow a wɔde nsɛmfua a wɔde kyekyɛ nneɛma mu di dwuma ne nea wɔde nsɛmfua a wɔde kyerɛkyerɛ nneɛma mu di dwuma no ntam. Wɔte nhyehyɛe ahorow a wɔde kyekyɛ nneɛma mu no ase mpɛn pii na wɔ ɔkwan a ɛnteɛ so sɛ ɛyɛ nea "wɔde adesua bom" ne abusuafo a asɛmfua biako a nokwarem no wonni abusuabɔ koro no ara ne ego. (Ɛte sɛ nea nea ɛkyerɛkyerɛ "abusuabɔ koro no ara" ase wɔ nkyerɛase ahorow a ɛtete saa ase no yɛ abusua anato mu abusuabɔ. Eyi yɛ ɔhaw esiane sɛ abusua anato ho nkyerɛkyerɛmu biara, ɛmfa ho sɛnea wɔahyehyɛ no pɛpɛɛpɛ no, de nsɛmfua a efi amanfo ntease a ɛfa abusuafo ho mu di dwuma.) Nea Morgan nsɛmfua no ma ɛda nsow ankasa ne wɔn (classificatory) abusuabɔ nhyehyɛe a ɛnkyerɛ nsonsonoe a ɛda lineal ne collateral abusuabɔ mu ne saa (nkyerɛkyerɛmu) abusuabɔ nhyehyɛe a ɛyɛ saa. Morgan a ɔyɛ mmaranimfo no baa sɛ ɔbɛma saa nsonsonoe yi aba de abɔ mmɔden sɛ ɔbɛte Seneca agyapade ho nneyɛe ase. Senecani barima bi nsunsuanso no, ne nuabeanom mma na wonya fii awo mu sen sɛ n’ankasa mma benya.[63] Morgan kyerɛɛ abusua mu nsɛmfua ho nhwɛso atitiriw asia:

Hawaii kasa: egyina ɔbarima ne ɔbea nna ne awo ntoatoaso so nkutoo na ɛkyerɛ abusuafo mu nsonsonoe.

Sudanfo: abusuafo baanu biara nni hɔ a wɔka asɛmfua koro.

Eskimo: wɔ abusuafo mu nsonsonoe a egyina ɔbarima ne ɔbea nna ne awo ntoatoaso so akyi no, ɔsan nso kyerɛ nsonsonoe a ɛda abusuafo a wɔyɛ abusuafo ne abusuafo a wɔde wɔn ho to wɔn so ntam.

Iroquois: wɔ ɔbarima ne ɔbea nna ne awo ntoatoaso akyi no, ɛsan nso kyerɛ nsonsonoe a ɛda anuanom a ɛsono wɔn bɔbeasu ntam wɔ awofo awo ntoatoaso no mu.

Crow: matrilineal nhyehyɛe a ɛwɔ Iroquois nhyehyɛe bi mu nneɛma bi, nanso ɛwɔ "skewing" afa a awo ntoatoaso yɛ "frozen" ma abusuafo binom.

Omaha: te sɛ Crow nhyehyɛe nanso patrilineal.

Dwumadi ahorow sesa

Atɔe fam aman dodow no ara de Eskimo abusuafo nsɛmfua di dwuma.[64] Saa abusuabɔ ho nsɛmfua yi taa ba wɔ aman a aware mu yɛ den wom mu, baabi a mmusua wɔ baabi a wotumi nantew kakra no. Mpɛn pii no, aman a wɔwɔ awarefo mmusua nso ani gye ho sɛ wɔbɛtra baabi foforo; enti sɛ obi ware a, ɔtew ne ho fi ne mmofraberem nuklea abusua no ho (abusua a wɔde wɔn ani kyerɛ wɔn kwan) na ɔyɛ nuklea abusua foforo (awo abusua). Mpɛn pii no, nhyehyɛe ahorow a ɛtete saa no fa no sɛ ɛna no kunu nso ne agya a ɔwoo no. Nhyehyɛe no de nsɛmfua a ɛkyerɛkyerɛ nuklea abusua no mu kɛse di dwuma na ɛde nkakrankakra de kyekyɛ nneɛma mu kɛse bere a abusuafo no bɛyɛ nea wɔde wɔn ho to so kɛse no.

Nuklea abusua

Nhyehyɛe no si nuklea abusua no so dua. Nuklea abusua no mufo de abusuabɔ ho nsɛm a ɛkyerɛkyerɛ mu kɛse di dwuma, na wɔkyerɛ okunu, ɔyere, ɛna, agya, ɔbabarima, ɔbabea, onuabarima, ne onuawa nkutoo tẽẽ. Wɔaboaboa abusuafo a aka no nyinaa ano akuwakuw. Nuklea abusua no mufo betumi ayɛ lineal anaasɛ collateral. Kin a eyinom yɛ abusua ma wɔn no de nkyerɛkyerɛmu nsɛm a egyina nsɛmfua a wɔde di dwuma wɔ nuklea abusua no mu so anaasɛ wɔde nuklea abusua asɛmfua no di dwuma tẽẽ no frɛ wɔn.

Nuklea abusua a wɔde kyerɛ kwan

Onua: ɔwofo bi ba barima.

Onuawa: ɔwofo bi ba a ɔyɛ ɔbea.

Agya: ɔwofo a ɔyɛ ɔbarima.

Nana: ɔwofo bi agya.

Ɛna: ɔwofo a ɔyɛ ɔbea.

Nanabea: ɔwofo bi maame.

Nuklea aware abusua

Okunu: ɔhokafo a ɔyɛ ɔbarima.

Ɔyere: ɔhokafo a ɔyɛ ɔbea.

Ɔba: ɔwofo (awofo) no ba barima.

Nana: abofra bi ba.

Ɔbabea: ɔwofo (awofo) no ba a ɔyɛ ɔbea.

Nanabea: abofra bi babea.

Nuklea abusua a ɛnyɛ lineal

Ɔhokafo: okunu anaa ɔyere

Stepparent: ɔwofo bi hokafo a ɔnyɛ ɔwofo ankasa

Onua: onuawa anaa onua

Onua fa: onua a asɛmti no ne no kyɛ ɔwofo biako pɛ a ɔwoo no

Step-sibling: ɔwofo a ɔnyɛ ɔwofo a ɔwoo no no ba

Abusuafo a wɔde wɔn ho to wɔn so

Onua yɛ obusuani a ɔde ne ho to so a wonnyae no kakraa bi. Wɔ abusuafo a wɔde wɔn ho to wɔn so a woyi wɔn fi hɔ biako foforo, awo ntoatoaso biako a ɛne nana biako ntam kwan ware kɛse wɔ ɔfa biako fam no, nsɛmfua a wɔde kyekyɛ nneɛma mu pii ba asɛm no mu. Saa nsɛmfua yi (Aunt, Uncle, Niece, ne Nephew) nsi nsɛmfua a wɔde di dwuma wɔ nuklea abusua no mu no so efisɛ dodow no ara nyɛ ofie no mufo wɔ atetesɛm mu. Saa nsɛmfua yi nkyerɛ nsonsonoe a ɛda abusuafo a wɔde wɔn ho to wɔn so ne obi a waware obusuani a wɔde wɔn ho to wɔn so (a wɔde wɔn ho to wɔn so ne nea wɔaka abom nyinaa) ntam wɔ atetesɛm mu. Collateral abusuafo a woyi afoforo fi hɔ wɔ ɔfa biara ne Cousins. Eyi ne asɛmfua a wɔde kyekyɛ nneɛma mu sen biara na wobetumi de nneɛma a wɔde gyina akyi ne awo ntoatoaso (a woyi fi hɔ) akyerɛ nsonsonoe a ɛda ntam.

Sɛ asɛmti no nkutoo na ɔwɔ yiyi foforo no a, obusuani no yɛ asɛmti no awofo nuanom, wɔde nsɛmfua Aunt ne Uncle di dwuma ma abusuafo mmea ne mmarima. Sɛ obusuani no nkutoo na ɔwɔ yiyi foforo no a, obusuani no ne subjects anuanom abofra no, wɔde nsɛmfua Niece ne Nephew di dwuma ma abusuafo mmea ne mmarima. Ɔhokafo a ɔwoo no maame nuabea anaa ne nua barima no hokafo yɛ ne maame nuabea anaa ne nua barima, na ɔhokafo bi nuabeanom ne ne nuabeanom mma yɛ ne nuabeanom ne ne nuabeanom mma. Bere a asɛmti no yi fi hɔ bio ma aunts ne uncles ne obusuani no ma nieces ne nephews no, prefix "grand-" no sesa nsɛmfua yi. Sɛ woyi anim bio a, prefix no bɛyɛ "great-grand-," de "great-" foforo ka ho ma awo ntoatoaso biara a ɛka ho. Wɔ awo ntoatoaso dodow bi mu no wobetumi de dodow bi asi ananmu, sɛ nhwɛso no, "nanana a ɔto so anan", "nanana a ɔto so anan" anaa "nanana a ɔto so anan".

Sɛ asɛmti no ne obusuani no nya biribi foforo a woyi fi hɔ a wɔyɛ wɔn nuanom mmarima. Cosin a woyi no fi hɔ kakraa bi no yɛ cousin a odi kan, i.e. subjects no papa nua barima anaa aunt ba. Wɔde nneɛma a wɔde bɔ obi ho ban ne nea woyi fi hɔ no dodow di dwuma de kyerɛkyerɛ abusuabɔ a ɛda wɔn nuanom mmarima ntam no mu pɛpɛɛpɛ. Abodin krataa no yɛ awo ntoatoaso dodow a edi nana a ɔbom yɛ akyi ansa na wɔahu awofo a ɔyɛ ne nuanom no mu biako, bere a nea woyi fi hɔ no yɛ nsonsonoe a ɛda awo ntoatoaso dodow a efi ne wɔfase biara so kosi nana a wɔbom yɛ no ntam (nsonsonoe a ɛda awo ntoatoaso a wɔfase no yɛ ntam). efi).[65][66]

Awo ntoatoaso a wɔanyinyin mu nuanom mma (wɔ ɔkwan foforo so no, obi awofo nuanom mma a wodi kan), ɛwom sɛ wɔ mfiridwuma mu no bere a woyi wɔn nuanom mmarima a wodi kan no fi hɔ pɛn de, nanso wɔtaa kyekyɛ wɔn mu sɛ "aunt" ne "uncles".

Abusuafo a wɔaka abom

Wɔn a wɔka Borɔfo kasa no hyɛ abusuabɔ agyirae denam aware so (gye sɛ ɔyere/okunu) a wɔde ahyɛnsode "-in-law" ahyɛ mu. Obi hokafo maame ne n’agya bɛyɛ n’asew ne n’asew; obi babarima yere bɛyɛ n’asew na ne babea kunu bɛyɛ n’asew. Asɛmfua "asew" no kyerɛ abusuabɔ abien a ɛsono emu biara titiriw, obi nuabarima yere, anaasɛ obi hokafo nuabea. "Asew" yɛ obi nuabea kunu, anaa ne hokafo nuabarima. Nsɛmfua "onuabarima fa" ne "onuabarima fa" kyerɛ anuanom a wɔwɔ ɔwofo biako pɛ a ɔwoo wɔn. Asɛmfua "aunt-in-law" yɛ obi papa nua barima yere, anaa ne hokafo maame nuabea. "Uncle-in-law" yɛ obi maame nuabea kunu, anaa obi hokafo papa nua ba. "Cousin-in-law" yɛ obi nua barima hokafo, anaasɛ obi hokafo nua barima. Asɛmfua "niece-in-law" yɛ obi nua ba yere, anaa obi hokafo nuabea. "Nephew-in-law" yɛ obi nuabea kunu, anaasɛ obi hokafo nuabea ba. Obi hokafo nanabea ne ne nanabea bɛyɛ ne nanabea ne ne nanabea; obi banana yere bɛyɛ ne sewaa na obi banana kunu bɛyɛ ne sewaa.

Wɔ India Borɔfo kasa mu no, wobetumi aka onua bi a ɔyɛ mmaranimfo a ɔyɛ wo nua no hokafo ho asɛm sɛ obi a ɔne no yɛ nua (specificity a co-sister[67] anaa co-brother[68]).

Abusuafo ahorow sesa

Patrilineal Nsɛm a Wɔahyehyɛ

Patrilineality, a wɔsan frɛ no male line anaa agnatic kinship, yɛ abusuabɔ nhyehyɛe bi a ankorankoro bi abusua mufo fi ne papa abusua mu na wɔhwehwɛ mu. Mpɛn pii no, ɛfa agyapade, hokwan ahorow, din, anaa abodin ahorow a nnipa a wɔnam abusuafo mmarima so nya no ho.

Patriline ("agya abusua") yɛ obi agya, ne nananom afoforo a wɔnam mmarima nkutoo so hwehwɛ wɔn. Enti obi agya abusua no yɛ kyerɛwtohɔ a ɛkyerɛ sɛ obi fi ɔbarima bi mu a ankorankoro a wɔwɔ awo ntoatoaso a ɛwɔ ntam no nyinaa mu no yɛ mmarima. Wɔ amammerɛ mu nnipa ho adesua mu no, agya abusua yɛ mmarima ne mmea abusuafo kuw a wɔyɛ abusuafo, a wɔn mu biara fi nana koro no mu denam nananom mmarima so.

Matrilineal a ɛwɔ hɔ

Matrilineality yɛ abusuafo nhyehyɛe bi a ankorankoro bi abusua mufo fi ne maame abusua mu na wɔhwehwɛ mu.

Ebia ɛne ɔmanfo nhyehyɛe bi a ɛkyerɛ sɛ obiara ne ne matriline—wɔn maame abusua—na ebetumi afa agyapade ne abodin ahorow a wobenya ho nso wɔ abusuabɔ. Matriline yɛ abusua a efi nana a ɔyɛ ɔbea so kɔ aseni mu a ankorankoro a wɔwɔ awo ntoatoaso a ɛwɔ ntam no nyinaa mu no yɛ ɛnanom – ɔkwan foforo so no, "ɛna abusua".

Wɔ matrilineal abusua nhyehyɛe mu no, wobu ankorankoro sɛ ofi abusua kuw koro no ara mu ne ne maame. Saa matrilineal abusua nhyehyɛe yi ne patrilineal abusua nhyehyɛe a abu so kɛse no bɔ abira.

Afa abien a ɛsiane

Afa abien a wofi mu yɛ abusuafo nhyehyɛe bi a ankorankoro bi abusua mufo fi agya ne ɛna no nyinaa mu na wɔfa so hwehwɛ mu. Abusuafo a wɔwɔ ɛna no afa ne agya afa no ho hia pɛpɛɛpɛ ma nkate fam abusuabɔ anaasɛ agyapade anaa ahonyade a wɔde bɛma afoforo. Ɛyɛ abusua nhyehyɛe a wɔde abusua ne agyapade fa awofo baanu no nyinaa so pɛpɛɛpɛ.[70] Mmusua a wɔde saa nhyehyɛe yi di dwuma no nam awofo baanu no nyinaa so hwehwɛ abusua mu bere koro mu na wohu nananom pii, nanso ɛnte sɛ abusua a ɛwɔ adwene mu no, wɔmfa nni dwuma mfa nhyehyɛ abusua akuw.[71]

Sɛnea wɔtaa yɛ no, wohu eyi wɔ akuw bi a ɛwɔ Afrika Atɔe Fam, India, Australia, Indonesia, Melanesia, Malaysia ne Polynesia mu. Nnipa ho animdefo gye di sɛ mmusuakuw nhyehyɛe a egyina aman abien abusua so boa asɔremma ma wɔtra mmeae a emu yɛ den efisɛ ɛma ankorankoro de wɔn ho to mmusua ahorow abien a wɔahwete wɔ beae a ɛtrɛw so.