Etuo

Wɔatwerɛ nsɛm yi Asante kasa mu

Etuo yɛ akodeɛ bi a yayɛ no sɛneɛ ɛbɛyɛ a ɛbɛwɔ etuo adeɛ a ɛma no to berɛ a aboba hyɛ mu.^[1]Etuo akoraboɔ anaa etuo aboba mpɛn pii no Ɛyɛ adeɛ ɛyɛ den nso yɛbɛtumi ayɛ bi nsuo bi te etuo a yɛde nsuo na egu mu. Etuo aboba a Ɛyɛ den no ebetumi ayɛ soronko sɛ entu mga wiem. Yɛfrɛ etuo kɛseɛ Kannon.^[2]

Abakɔsɛm sesa

China etuo (1271-1368)

Proto-gun sesa

Yɛnyaa atuduro frii China firi afe 9th century.^[3]

Etuo a edi kan ne etuo aburugya a ɛfiri China wɔ afe 10–12th centuries.^[4]Na ehoo awenaakye maa yɛhunu dɛ ɛwɔ hɔ bɛyɛ afe 10th mfimfini ,edane adi sɛ ampue kɔpem afe 1132. Yɛhunu sɛ wɔde pamporo na ɛyɛɛ atuduro no na wɔde bɔɔ etuo foforɔ mu. Afe1100s awieeɛ no na etuo ho akadeɛ pii aba a ɛbɛboa ma atuduro no atumi ato apete yie.^[5]Na ɛto bɛyɛ 3 meta firi afe 13th century ahyaseɛ. Saa etuo yi abakwasɛm kyerɛ sɛ ɛyɛ "proto-etuo" ɛfiri sɛ nentoeɛ no mfa ne barima a yɛmea so ma no to.^[6] Afei, etuo foforɔ baa bio a yɛfrɛ no eruptor, Wɔ owura Joseph Needham ɔsee, etuo a nni adeɛ a yɛmea so to nanso no etumi to.