Berɛboɔ mu kokoram

Wɔatwerɛ nsɛm wei ɛwɔ Asante kasa mu
Berɛboɔ mu kokoram
class of disease
has causeliver cirrhosis, aflatoxins Sesa
health specialtyoncology Sesa
symptoms and signsYarefufuoɔ, abdominal pain, weight loss, hepatomegaly Sesa
anatomical locationliver Sesa
ICD-9-CM155.0, 155.2 Sesa
NCI Thesaurus IDC34803, C7692 Sesa

Berɛboɔ mu kokoram (brɔfo kasa mu, Liver cancer) yɛ kokoram a efi ase wɔ mberɛboɔ no mu[1]. Berɛboɔ mu kokoram yɛ akwahosan ho haw kɛse wɔ Ghana, na aman a wɔn a wɔnya bi dooso paa wɔ wiase nyinaa no, Ghana yɛ mu biako[2][3].

Berɛboɔ mu kokoram betumi ayɛ nea edi kan a kokoram no fi ase wɔ mmerɛbo mu, anaasɛ ebetumi ayɛ nea ɛto abien a ɛkɔ mmeae afoforo, a kokoram no trɛw fi nipadua no mmeae afoforo kɔ mmerɛbo no mu[4][5].

Berɛbo mu kokoram titiriw ne kokoram a ɛto so asia a ɛtaa ba wɔ wiase nyinaa, na ɛno ne kokoram a ɛto so anan a ekunkum nnipa[6]. Wɔ afe 2018 mu no, nnipa 841,000 nyaa bi na ɛmaa nnipa 782,000 wuwui wɔ wiase nyinaa[6].

Ma ɛde ba

sesa

Nea ɛde berɛboɔ mu kokoram ba titiriw ne mberɛboɔ mu yare a efi berɛboɔ mu yare B, berɛboɔ mu yare C, anaa nsa.

Berɛboɔ mu yareɛ B ne C

sesa
 
Saa electron micrograph yi kyerɛ berɛboɔ mu yareɛ B mmoawa "Dane particles", anaa virions.

Berɛboɔ mu yareɛ B ne C yɛ nneɛma atitiriw a ɛde berɛboɔ mu kokoram ba wɔ wiase nyinaa, na eyi te saa titiriw wɔ Ghana[7]. Ghana wɔ berɛboɔ mu yare B a enni sabea a ɛma obi nya mmerɛbo mu kokoram kɛse. Ɔmanfo akwahosan dawurobɔ a wɔbɔ sɛ wɔbɛbɔ wɔn ho ban afi mmerɛbo mu yare B ho na wɔama mmerɛbo mu yare C nhwehwɛmu ne ayaresa atu mpɔn no hia kɛse wɔ berɛbo mu kokoram dodow a wɔbɛtew so no mu[8][9].

Wuduro mmoawa (Aflatoxin)

sesa

Aflatoxin, awuduru bi a fungi bi a wohu wɔ aduan mu na ɛyɛ, yɛ ade titiriw foforo a ɛde mmerɛbo mu kokoram ba wɔ Ghana[10]. Aflatoxin a ɛwɔ nnuan atitiriw te sɛ atoko, nkase, aburo ne asase mu nnuan mu no abu so esiane korabea papa a enyi hɔ enti. Aduan a aflatoxin wom a obi di no betumi ama obi anya mmerɛbo mu kokoram kɛse. Mmɔden a wɔbɔ sɛ wɔbɛma aduan a wɔkora so ne sɛnea wɔde di dwuma no atu mpɔn no ho hia na ama asiane yi abrɛ ase[11].

Abrabɔ Kwan mu Nneɛma

sesa
 
Mfonini wabie mu kese a ɛkyerɛ mberɛboɔ a ɛwɔ mmerɛbo mu yare a ɛma mogya tu. Nea ɛtaa de cirrhosis ba wɔ Atɔe Fam wiase ne nsa a wɔde di dwuma ho haw.

Asetra anaa abrabɔ mu nneyeɛ, a nsanom ne sigaretnom ka ho nso ma mmerɛbo mu kokoram ho asiane ba. Sɛ wode saa nneɛma yi toto berɛboɔ mu yareɛ mmoawa ne aflatoxin a wɔde di dwuma ho no, esua koraa nanso ɛda so ara di dwuma kɛse wɔ mmerɛbo mu kokoram adesoa nyinaa mu wɔ Ghana[1].

Nsɔano

sesa

Esiane sɛ nneɛma ahorow pii na ɛde mmerɛbo mu kokoram ba nti, akwan pii wɔ hɔ a wɔfa so siw mmerɛbo mu kokoram ano. Mmɔdenbɔ ahorow yi bi ne nnuru a wɔde ko tia berɛboɔ mu yare B ne n'ayaresa, berɛboɔ mu yare C ayaresa, nsa a wɔnom so tew, aflatoxin a wɔbɛtew so wɔ kuayɛ mu, ne kɛseyɛ mmoroso ne asikyireyare a wɔbɛhwɛ so[1].

Ɛnyɛ nea wobetumi asa nnipa a wɔanya mmoawa no yare, nanso nnuru a ekum ɔyare mmoawa a wɔde sa yare no betumi atew asiane a ɛwɔ hɔ sɛ wobenya mmerɛbo mu kokoram no so. Ebia aduro chlorophyllin betumi atew aflatoxin nkɛntɛnso so[12].

Nneɛma a wɔde besiw Berɛboɔ mu kokoram ano ho hia kɛse wɔ Ghana na ama ɔmanfo no anya ahotɔ. Nneɛma a ehia no bi nye;

  • Paneɛbɔ nhyehyeɛ: Berɛboɔ mu yareɛ B paneɛbɔ ho nhyehyɛe ahorow a wɔbɛtrɛw mu, titiriw ama mmofra a wɔawo wɔn foforo, na ama wɔatew berɛboɔ mu yareɛ B a enni sabea a ɛba no so[1].
  • Nnipaduamu nhwehwɛmu ne Ayaresa: Berɛboɔ mu yareɛ B ne C nhwehwɛmu ne ayaresa a wɔbɛma anya nkɔso na wɔasiw mmerɛbo mu kokoram a ɛbɛkɔ so no ano titiriw[13].
  • Aduan mu Ahobammɔ: Aduan a wɔkora so yie ne sɛnea wɔde di dwuma yiye bɛboa atew aflatoxin a wɔde gu mu no so[13].
  • Ɔmanfo dawurobɔ: Nneɛma a ɛde berɛboɔ mu kokoram ba no ho nsɛm a wɔbɛma nkurɔfo ate ase ne asetra a ahoɔden wom a wɔbɛhyɛ ho nkuran ye paa[13][14].

Sua pii

sesa

Beaɛ a menyaa mmoa fii

sesa
  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Liver cancer - Symptoms and causes (in English), retrieved 2024-06-20
  2. Ghana: number of deaths from liver cancer (in English), retrieved 2024-06-20
  3. Liver Cancer Foundation, Ghana (in American English), retrieved 2024-06-20
  4. Alessandro Mantovani, Giovanni Targher (2017-07-01), "Type 2 diabetes mellitus and risk of hepatocellular carcinoma: spotlight on nonalcoholic fatty liver disease", Annals of Translational Medicine, vol. 5, no. 13, p. 270, doi:10.21037/atm.2017.04.41, ISSN 2305-5839, PMC 5515814, PMID 28758096, retrieved 2024-06-20
  5. Jordi Bruix, Kwang-Hyub Han, Gregory Gores, Josep Maria Llovet, Vincenzo Mazzaferro (2015-04-01), "Liver cancer: Approaching a personalized care", Journal of hepatology, vol. 62, no. 1 0, pp. S144–S156, doi:10.1016/j.jhep.2015.02.007, ISSN 0168-8278, PMC 4520430, PMID 25920083, retrieved 2024-06-20{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  6. 6.0 6.1 Freddie Bray, Jacques Ferlay, Isabelle Soerjomataram, Rebecca L. Siegel, Lindsey A. Torre, Ahmedin Jemal (2018-11-12), "Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries", CA: A Cancer Journal for Clinicians (in English), vol. 68, no. 6, pp. 394–424, doi:10.3322/caac.21492, ISSN 0007-9235, retrieved 2024-06-20{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  7. Hepatitis B (in English), retrieved 2024-06-20
  8. Liver Cancer Risk Factors | Risk of Liver Cancer (in English), retrieved 2024-06-20
  9. Risk Factors » Hepatitis B Foundation, retrieved 2024-06-20
  10. Aflatoxicosis - an overview | ScienceDirect Topics, retrieved 2024-06-20
  11. Christian S. Alvarez, Elisa Hernández, Kira Escobar, Carmen I. Villagrán, María F. Kroker-Lobos, Alvaro Rivera-Andrade, Joshua W. Smith, Patricia A. Egner, Mariana Lazo, Neal D. Freedman, Eliseo Guallar, Michael Dean, Barry I. Graubard, John D. Groopman, Manuel Ramírez-Zea, Katherine A. McGlynn (2020-07-01), "Aflatoxin B1 exposure and liver cirrhosis in Guatemala: a case–control study", BMJ Open Gastroenterology (in English), vol. 7, no. 1, pp. e000380, doi:10.1136/bmjgast-2020-000380, ISSN 2054-4774, PMID 32641287, retrieved 2024-06-20{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  12. Yujin Hoshida, Bryan C. Fuchs, Kenneth K. Tanabe (2012-11-01), "Prevention of hepatocellular carcinoma: potential targets, experimental models, and clinical challenges", Current cancer drug targets, vol. 12, no. 9, pp. 1129–1159, ISSN 1568-0096, PMC 3776581, PMID 22873223, retrieved 2024-06-20{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  13. 13.0 13.1 13.2 What to Expect (in English), retrieved 2024-06-20
  14. Liver Health is Public Health - Global Liver Institute (in American English), 2022-04-23, retrieved 2024-06-20